Mnogobrojne tradicije Dana inauguracije pomažu u jačanju te simbolične uloge.Tipično, inaguracioni dan počinje tako što se izabrani predjsednik uputi zajedno sa odlazećim predjsednikom i liderima kongresa ka Kapitol Hilu.
Inauguracija američkog predjsednika kroz istoriju je simbol mirnog prenosa vlasti.
Čak i nakon osporavanih izbora — i kada je Unija američkih država bila u opasnosti kao u vrijeme Građanskog rata 1861-5. godine – predjsednici su se pred javnošću zakleli da će „čuvati, štititi i braniti Ustav Sjedinjenih Država“, podsjeća Nešenel Džiografik (National Geographic).
Mnogobrojne tradicije Dana inauguracije pomažu u jačanju te simbolične uloge.
Bez obzira da li je riječ o glamuroznoj svečanosti koju je organizovao Endrju Džekson (Andrew Jackson) 1829. ili skromnoj ceremoniji 1945. na kojoj je Frenklin Ruzvelt (Franklin D. Roosevelt) položio zakletvu za četvrti mandat u vrijeme dok je još bijesnio Drugi svjetski rat.
Tipično, inaguracioni dan počinje tako što se izabrani predjsednik uputi zajedno sa odlazećim predjsednikom i liderima kongresa ka Kapitol Hilu.
Nakon polaganja kratke zakletve od 35 riječi oko podneva pred predjsednikom Vrhovnog suda, novi čelnik SAD drži inauguracioni govor pred mnogobrojnim okupljenim građanima, slijedi parada kroz grad i veče gala svečanosti, uključujući mnogobrojne balove.
Od skromne ceremonije ispred Federalnog hola u Njujorku prilikom inauguracije prvog predsjednika Džordža Vašingtona (George Washington) 1789. do masovnog okupljanja duž Zapadnog krila Kapitola za svakog novog predsjednika od Ronalda Regana (Reagan) 1981, to je postizborna svečanost koja se planira mjesecima unaprijed.
Mada Ustav SAD nalaže neka pravila koja se moraju ispoštovati tokom inauguracije, kao što je zakletva, svaki novi predsjednik donese neku novinu.
Inauguracija je prvobitno 4. marta
U mnogim zemljama novoizabrani lider preuzima vlast u roku od nekoliko nedjelja ili — kao u slučaju Velike Britanije — čak i dan nakon izbora.
U Sjedinjenim Državama, međutim, prođe oko dva i po mjeseca između izbora i inauguracije kako bi se novom predsjedniku dalo vremena da izabere novu administraciju.
Inauguracija se od 1937. godine održava 20. januara nakon izbora prvog utorka u novembru.
Međutim, prije ratifikacije 20. amandmana 1933. godine, većina inauguracija je upriličena 4. marta u podne.
Naime, na taj dan 1789. je stupio na snagu Ustav SAD.
U 18. vijeku, četiri mjeseca se smatralo razumnim vremenom za prebrojavanje svih glasova, okupljanje elektora da potvrde rezultate izbora i da se izabranom predsjedniku omogući vrijeme da formira svoj kabinet.
U to doba komunikacije su bile mnogo sporije jer su se za putovanja uglavnom koristili konji i jedrenjaci.
Džordž Vašington je inaugurisan 1789. čak krajem aprila, između ostalog i zbog oštre zime.
Naime, tek 6. aprila te godine, okupilo se dovoljno članova Kongresa da potvrde njegov izbor.
Vašington je jednoglasno pobijedio sa 69 elektorskih glasova.
Glas o njegovoj pobjedi stigao je do Vašingtona, a on je otputovao u Njujork sa svoje plantaže u Virdžiniji, Mount Vernon.
Usput, Vašington je dočekivan raznim proslavama, večerama i paradama.
Dvanaestim amandmanom usvojenim 4. marta 1804. modifikovan je izbor predsjednika i potpredsjednika.
Prethodno je kandidat koji je osvojio najviše elektorskih glasova postao predsjednik, a drugoplasirani potpredsjednik, što znači da su bili iz različitih političkih partija.
Ali pokazalo se da je predug prelazni period od četiri mjeseca između odlazeće i dolazeće administracije.
Poslije izbora 1800. godine, odlazeći predsjednik Džon (John) Adams pokušao je da popuni pravosuđe svojim kandidatima prije nego što je Tomas Džeferson (Thomas Jefferson) preuzeo funkciju, navodi onlajn biblioteka JSTOR.
Nakon izbora 1860, novoizabrani predsjednik Abraham Linkoln (Lincoln) nije mogao ništa da uradi kada je sedam država napustilo Uniju tokom duge „secesionističke zime“, dok odlazeći predsjednik Džejms Bjukenen (James Buchanan) nije reagovao dozvoljavajući secesionistima da zauzmu savezna utvrđenja i arsenale.
Izbori 1932. doveli su do nevjerovatne neizvjesnosti i pogrešne komunikacije između dolazeće Ruzveltove i odlazeće administracije Herberta Huvera (Hoover), što je dodatno pogoršalo stanje usred Velike depresije.
Naime, Ruzvelt je morao da čeka četiri mjeseca da primijeni svoj čuveni program „Nju dil“(The New Deal).
Sa tehnološkim napretkom koji je omogućio brže prebrojavanje glasova i komunikaciju, nije više bilo potrebno da se čeka četiri mjeseca na inauguraciju imajući u vidu i pomenute i druge političke probleme koji su se pojavljivali u tom prelaznom periodu.
Zbog toga je 23. januara 1933. ratifikovan 20. amandman kojim je pomjerena inauguracija na 20. januar, ali je mogao da se primijeni tek 1937. kada je Ruzvelt po drugi put postao predsjednik.
Sanford Levinson, profesor Univerziteta u Teksasu, smatra da se 90 godina kasnije pokazuje da ni 20. januar nije dovoljno dobar termin. On ističe da mnoge opasnosti koje su postojale zbog odlaganja inauguracije do 4. marta, prisutne su i do 20. januara.
Kao što se 1933. postavljalo pitanje da li SAD imaju vladu kada je Ruzvelt čekao četiri mjeseca, odnosno do 4. marta da preuzme vlast, slična situacije je bila i 1980. nakon pobjede Ronalda Regana (Reagan) nad Džimijem Karterom (Jimmy Carter).
„Situacija u kojoj (Regan) nije preuzeo vlast do 20. januara je bolja nego da je čekao do 4. marta, ali smo ipak imali tih 11 nedjelja talačke krize u Iranu (kada su pristalice ajatolaha Homeinija upale u ambasadu SAD u Teheranu i otele 53 lica), gdje se moglo iskreno zapitati da li smo imali vladu“, navodi Levinson.
Međutim, on smatra da je moguće skratiti prelazni period između izbora i inauguracije samo za sedmicu ili dvije, jer to onemogućava složeni mehanizam verifikacije rezultata glasanja preko takozvanih elektora.
Za ukidanje elektorskog sistema potrebne su ustavne promjene, što je po mišljenju mnogih eksperata gotovo nemoguće imajući u vidu raspored političkih snaga u SAD.
Iako po Ustavu SAD nije obavezujuće, vrhunac svake inauguracije je obraćanje novog predjsednika, u kome ukazuje na prioritete njegove administracije u naredne četiri godine.
Tu praksu je započeo Džordž Vašington. Njegov inauguralni govor 1793. u Filadelfiji je najkraći u američkoj istoriji – svega 135 reči.
Najduži govor je održao Vilijam Henri Harison (William Henry Harrisona) 1841. godine – 8.445 riječi ili punih sto minuta.
Pošto je bilo izuzetno hladno, a Harison laganije obučen, dobio je upalu pluća od koje je umro poslije mjesec dana.
U inauguralnim govorima su izrečene neke od najcitiranijih misli u američkoj istoriji.
Tako je Džeferson kazao 1801. da smo „nazivali različitim imenima pripadnike istog principa, zajednice. Svi smo mi republikanci, svi smo federalisti“.
Linkolnova sentenca u vrijeme Građanskog rata da „nijesmo neprijatelji, već prijatelji, ne smijemo biti neprijatelji“ i o „boljim anđelima naše prirode“ i danas je jedna od najupečatljivijih.
Ruzvelt je poručio 1933. u vrijeme Velike depresije da „jedino čega treba da se plašimo je sam strah“.
Džon Kenedi (John Kennedy) je poručio 1961. godine:
„Ne pitaj šta tvoja zemlja može da učini za tebe, pitaj šta ti možeš da učiniš za nju“.
Ronald Regan je najavio zaokret u dotadašnjoj politici izjavom da „vlada nije rješenje našeg problema, vlada je problem“.
To je značilo uspostavljanje nove ekonomske doktrine koja je počivala na deregulaciji, nazvana reganomika.
Iako je Džordž Vašington zaprepastio svijet povlačenjem sa vlasti poslije dva mandata – prepuštajući predsjedničku funkciju potpredjsedniku Džonu Adamsu 1797. godine – prvi pravi izazov mirnom prenosu vlasti dogodio se 1801. u vrijeme inauguracije Tomasa Džefersona, trećeg po redu predsjednika.
Tenzije između Adamsa i Džefersona su dodatno eskalirale tokom prelaznog perioda pošto je Adams nominovao veliki broj sudija što je ocijenjeno kao pokušaj ograničavanja manevarskog prostora novom predsjedniku.
Adams nije prisustvovao inauguraciji, iako je Džeferson održao pomirljiv govor, obećavajući da će zaštititi prava onih koji nisu glasali za njega i pozivajući Amerikance da se „ujedine jednim srcem i jednim umom“.
Ipak, Adams i Džeferson su se kasnije zbližili i u starosti čak postali prijatelji, kaže za Tajm (Time) Džoan Friman (Joanne Freeman), profesorka Univerziteta Jejl (Yale).
Džeferson je prisustvovao inauguraciji svog nasljednika Džejmsa Medisona (James Madison) 1809.
U dva i po vijeka američke istorije predsjedničkim inauguracijama nijesu prisustvovali Adamsov sin Džon Kvinsi Adams (John Quincy) 1829, koji se sukobio sa nasljednikom Endrju Džeksonom (Andrew Jackson).
Osam godina kasnije, Džekson ne samo da je prisustvovao inauguraciji Martina Van Burena, već je bio i prvi predsjednik koji je pratio svog nasljednika na Kapitolu.
Iako to neće postati konzistentna tradicija sve do 20. vijeka, Džeksonov primjer su slijedili čak i predsjednici koji se nijesu slagali – kao što su Herbert Huver i Frenklin Ruzvelt.
Endrju Džonson (Andrew Johnson) nije prisustvovao inauguraciji Ulisesa (Ulysses) Granta 1869. jer je bio ljut zato što je bio opozvan u Predstavničkom domu godinu dana ranije.
Donald Tramp (Trump) je četvrti predsjednik u istoriji SAD koji nije prisustvovao inauguraciji svog nasljednika tvrdeći da su izbori 2020. bili neregularni.
Inauguracija Džejmsa Medisona za drugi mandat 1813. održana je u ratnim okolnostima jer su britanske trupe napale SAD oštetivši Bijelu kuću koja je tada bila u izgradnji.
Sedam južnih država se otcijepilo od Unije u znak protesta zbog izbora sjevernjaka Abrahama Linkolna koji je bio protivnik ropstva.
Prema Kongresnoj biblioteci, „savezna vlada je bila na oprezu zbog moguće pobune i pokušaja atentata na Linkolna.
Napunjeni topovi nizali su se Pensilvanijskom avenijom, a strijelci na krovu pratili su kretanje građana koji su išli za predsjedničkom pratnjom do Kapitola“.
Ruzvelt je za četvrtu inauguraciju 1945. u vrijeme Drugog svjetskog rata otkazao paradu i balove, položivši zakletvu u Bijeloj kući.
Džo Bajden (Joe Biden) je inaugurisan 2021. usred globalne pandemije i nakon napada na Kapitol SAD pristalica poraženog predsjednika Donalda Trampa.
Nekoliko američkih potpredsjednika polagalo je zakletvu u vanrednim okolnostima zbog smrti predsjednika.
Čester A. Artur (Chester A. Arthur) je 1881. položio zakletvu u svom domu u Njujorku nakon što je Džejms Garfild (James Garfield) ubijen, a Lindon Džonson (Lyndon Johnson) u avionu Air Force One posle atentata na Džona F. Kenedija 1963. godine.
Džordž Vašington je položio zakletvu 1789. na balkonu Federalnog hola u Njujorku, koji je tada bio sjedište Kongresa, dok su ga stotine ljudi posmatrale sa ulica.
Četiri godine kasnije, ponovo je položio zakletvu za svoj drugi mandat — ovoga puta na manjoj ceremoniji u Filadelfiji, tada sedištu vlade.
Džeferson je bio prvi predsjednik koji je 1801. inaugurisan na Kapitolu u Vašingtonu, koji je tada još bio u izgradnji.
Parade su i dalje bile spontani, neplanirani događaji sve do inauguracije Džejmsa Medisona 1809. godine.
Parade su prethodile inauguracionoj ceremoniji sve do 1873. godine.
Kasnije su se transformisale u mnogo veći događaj koji je zahtijevao više vremena sa hiljadama učesnika.
Stoga je odlučeno da parada više ne prethodi inauguracionoj ceremoniji, već da je prati kao javna proslava velikih razmjera.
Nakon ubistva Džona F. Kenedija 1963, prostor na kome se nalazi najviši zvaničnik je zaštićen neprobojnim staklom iz bezbjednosnih razloga.
Džimi Karter je 1977. započeo modernu tradiciju predsjednika koji se pješice vraćaju u Bijelu kuću sa Kapitola.
Kako objašnjava Istorijsko udruženje Bijele kuće, Karter je želio time da poruči da će biti predsjednik koji je „dostupan svim građanima“.
Domorodačko stanovništvo i Afroamerikanci su prvi put učestvovali u inauguracionoj paradi 1865. tokom Linkolnove inauguracije.
Afroamerikanci koji su marširali predstavljali su civilne organizacije, kao i vojni bataljon.
Žene su po prvi put učestvovale na paradi na inauguraciji Vudroa Vilsona (Woodrow Wilson) 1917. godine.
Prvi protesti zabilježeni su na inauguraciji Ričarda Niksona (Richard Nixon).
Kako piše Tajm, oko hiljadu građana koji su osuđivali Vijetnamski rat spalilo je male američke zastavice uzvikujući „još četiri godine smrti“!
Drugu Niksonovu inauguraciju 1973. bojkotovalo je nekoliko desetina kongresmena zbog rata u Vijetnamu.
Vremenom su inauguracije postale sve pompeznije i pristupačnije građanima kako se razvijala tehnologija.
Vijesti o predsedničkoj inauguraciji prvi put su prenošene preko telegrafa 1845. (James Polk), nacionalnog radija 1925. (Calvin Coolidge), televizije 1949. (Harry Truman) i interneta 1997. (Bill Clinton).
Osim političara, inauguraciju uveličavaju i slavne ličnosti poput Majkla Džeksona i Barbare Strejsend na Klintonovoj inauguraciji.
Zatim Areta Franklin i Bjonse kada je Barak (Barack) Obama polagao zakletvu.
Inače, na njegovoj inauguraciji 2009. okupilo se najviše građana u istoriji Vašingtona – 1.8 miliona.
Robert Frost je kao prvi pesnik recitovao na Kenedijevoj inauguraciji.
Ceremonija se uglavnom završava inauguracijskim balom, koje je prvi organizovao Džejms Medison 1809.
Međutim, Džimi Karter se odlučio za seriju koncerata u različitim muzejima u kompleksu Smitsonijan, dok je Vudro Vilson, pobožni hrišćanin, otkazao takve svečanosti.
Organizatori su zaboravili da ponesu Bibliju za polaganje zakletve 1789, pa je Džordž Vašington morao da je pozajmi od masonske lože, navodi Nacionalni memorijal u Njujorku.
Slično se desilo i prilikom Ruzveltove prve inauguracije.
Poslije inauguracije, odlazeći predsjednik izlazi iz Kapitola ka vojnom helikopteru kojim stiže u vazduhoplovnu bazu Endrjuz (Andrews). Odatle se vraća u građanski život.
