Islamistička grupa lidera pobunjenika Ahmada al Šare učvršćuje vlast nad Sirijom istom munjevitom brzinom kojom su zauzeli zemlju. Oni raspoređuju policiju, formiraju privremenu vladu i sastaju se sa stranim izaslanicima, što izaziva zabrinutost u vezi s tim koliko će novi vladari Sirije biti inkluzivni, piše Rojters.
Od kada je Šarina grupa Hajat Tahrir al-šam (HTS), kao predvodnik pobunjeničkog saveza, u nedjelju svrgnula Bašara al Asada, njene birokrate, koji su do prošle nedjelje vodile islamističku administraciju u udaljenom dijelu sjeverozapadne Sirije, preuzeli su sjedište vlade u Damasku.
Imenovanje Mohameda al Bašira, šefa regionalne vlade HTS-ove enklave u Idlibu, za novog privremenog premijera Sirije u ponedjeljak, istaklo je status ove grupe kao najmoćnije među naoružanim grupama koje su se više od 13 godina borile da okončaju Asadovu vladavinu čvrste ruke.
Iako je HTS ranije bio dio Al kaide prije nego što je prekinuo veze 2016. godine, ova grupa je tokom pohoda na Damask uvjeravala plemenske vođe, lokalne zvaničnike i obične Sirijce da će zaštititi manjinske vjere, čime je dobila široko odobravanje. Rojters piše da je ta poruka olakšala napredovanje pobunjenika, a Šara – poznatiji kao Abu Mohamed al Golani – ponovio ju je nakon Asadovog svrgavanja.
U kancelariji guvernera Damaska, čiji su zidovi raskošno ukrašeni intarzijama i obojenim staklom, čovjek koji je doveden iz Idliba da vodi poslove, odbacio je zabrinutosti da Sirija ide ka islamskom obliku vladavine.
“Ne postoji nešto poput islamske vladavine. Na kraju krajeva, mi smo muslimani, a institucije i ministarstva su civilni”, rekao je Rojtersu Mohamed Gazal, 36-godišnji građevinski inženjer, koji je odrastao u Ujedinjenim Arapskim Emiratima i govori gotovo savršenim engleskim jezikom.
“Nemamo nikakav problem s bilo kojom etničkom grupom ili religijom”, dodao je. “Problem je pravio režim (Asadov).”
Međutim, način na koji je HTS krenuo da formira novu privremenu vladu – dovođenjem visokih zvaničnika iz Idliba – izazvao je zabrinutost kod nekih. Četiri opoziciona izvora i troje diplomata rekli su za Rojters da su zabrinuti zbog dosadašnje inkluzivnosti ovog procesa.
Bašir je izjavio da će ostati na vlasti samo do marta. Međutim, HTS – koji Sjedinjene Američke Države, Turska i druge vlade i dalje smatraju terorističkom grupom, još nije iznio ključne detalje procesa tranzicije, uključujući svoje stavove o novom ustavu.
Šara je u izjavi za Rojters u srijedu rekao da će raspustiti bezbjednosne snage svrgnutog režima, zatvoriti njegove zatvore i goniti sve koji su učestvovali u mučenju ili ubijanju pritvorenika.
Dok Sirijci slave pad Asadove brutalne policijske države, neki izražavaju strahove zbog onoga što bi moglo uslijediti.
“Zabrinut sam zbog onoga što vidim… poput nove vlade i širenja islamskih zastava”, rekao je 28-godišnji Visam Bašir u jednom kafiću u Damasku.
Kada je premijer Bašir ove sedmice preuzeo dužnost, iza njega su bile dvije zastave – zeleno-crno-bijela koju su tokom građanskog rata nosili Asadovi protivnici, i bijela zastava s islamskim zavjetom vjere ispisanim crnim slovima, koju obično u Siriji koriste sunitski islamistički borci, navodi Rojters.
Prilikom intervjua za Al Džaziru u srijedu, iza njega se nalazila samo sirijska nacionalna zastava.
Zakaria Malahifdži, generalni sekretar Sirijskog nacionalnog pokreta, koji je nekada služio kao politički savjetnik pobunjenika u Alepu, izjavio je da je nedostatak konsultacija prilikom formiranja privremene vlade bio pogrešan korak.
“Dovodite (ministre) iz jedne boje, a trebalo bi da uključite i druge”, rekao je. “Sirijsko društvo je raznoliko u smislu kulturama, etničkih grupa, pa je, iskreno, to zabrinjavajuće”, dodao je.
Kao i drugi članovi Vlade nacionalnog spasa u Idlibu, povezane sa HTS-om, koji su dovedeni u Damask da upravljaju državnim tijelima, Gazal je rekao da je dao garancije zaposlenima i podstakao ih da se vrate na posao.
“Ovo je propala država. Ruševine, ruševine, ruševine”, rekao je Gazal.
Njegovi prioriteti za naredna tri mjeseca su uspostavljanje osnovnih usluga i pojednostavljenje birokratije. Plate, koje trenutno u prosjeku iznose oko 25 dolara mjesečno, biće povećane u skladu s platama Vlade spasa, gdje je minimalna plata 100 dolara mjesečno.
“Sirija je veoma bogata zemlja”, rekao je Gazal, upitan kako će to biti finansirano. “Režim je krao novac”.
Policajci koji su dovedeni iz Idliba regulišu saobraćaj u Damasku, pokušavajući da povrate normalnost otkako je HTS naredio oružanim grupama da napuste grad. Jedan policajac, koji nije želio da otkrije ime, rekao je da su preopterećeni, jer su ranije patrolirali samo u Idlibu.
Iako je HTS najmoćnija među frakcijama koje su se borile protiv Asada, druge su i dalje naoružane, naročito u oblastima blizu granica s Jordanom i Turskom.
Tokom rata, pobunjeničke frakcije su se često sukobljavale međusobno, ostavljajući nasljeđe rivalstva i neprijateljstva, što se, kako ističe Rojters, smatra jednim od mnogih rizika za stabilnost u Siriji nakon Asada.
HTS-u se savjetuje da postupi mudro i sprovede tranziciju na pravi način, umjesto da dozvoli da ga ponese trenutak i pokuša da potpuno dominira novom vladom
Jezid Sajig, viši saradnik u Karnegi centru za Bliski istok, rekao je da HTS “očigledno nastoji da održi zamah na svim nivoima”, dodajući da bi se svaka grupa u njihovoj poziciji, koja preuzima vlast od srušenog režima u iscrpljenoj zemlji, ponašala uglavnom na isti način.
“Postoje višestruki rizici u vezi s tim da HTS postavlja prioritete i tempo za ono što dolazi. Jedan od njih je uspostavljanje novog oblika autoritarne vladavine, ovog puta u islamskom ruhu,” rekao je.
Međutim, ocijenio je da će raznolikost sirijske opozicije i društva otežati jednoj grupi da monopolizuje uticaj.
Turska, uticajni saveznik opozicije, takođe je zainteresovana za vladu koja bi mogla dobiti međunarodnu podršku, dodao je.
Izvor iz opozicije, upoznat s konsultacijama HTS-a, rekao je Rojtersu da će sve sekte u Siriji imati predstavnike u privremenoj vladi. Pitanja koja će se rješavati u naredna tri mjeseca uključuju i to da li Sirija treba da ima predsjednički ili parlamentarni sistem vlasti, rekao je izvor.
Rojters podsjeća da je sirijska pobuna iznikla iz ustanka Arapskog proljeća 2011. godine, koji je srušio autokrate u Egiptu, Tunisu, Libiji i Jemenu, dovodeći do turbulentnih i često nasilnih perioda tranzicije.
U intervjuu za italijanski list “Koriere dela sera” objavljenom u srijedu, premijer Bašir je rekao: “Ostaćemo samo do marta 2025”.
Prioriteti, kako je naveo, su obnova bezbjednosti i i autoriteta države, povratak kući miliona sirijskih izbjeglica i obezbjeđivanje osnovnih usluga.
Upitan da li će novi ustav Sirije biti islamski, rekao je da će “ti detalji” biti razjašnjeni tokom procesa izrade ustava.
Mohamed Alaa Ganem, vodeći sirijski aktivista koji živi u Vašingtonu i u kontaktu je s visokim opozicionim ličnostima, rekao je da se HTS-u savjetuje da “postupi mudro i sprovede tranziciju na pravi način, umjesto da dozvoli da ga ponese trenutak i pokuša da potpuno dominira novom vladom”.
Administracija Džoa Bajdena je pozvala HTS da ne preuzima automatsko liderstvo nad Sirijom, već da sprovede inkluzivan proces formiranja prelazne vlade, prema riječima dvojice američkih zvaničnika i jednog kongresnog pomoćnika upoznatih s prvim kontaktima SAD-a s ovom grupom.
Američki državni sekretar Entoni Blinken izjavio je da bi tranzicija u Siriji trebalo da dovede do “vjerodostojne, inkluzivne i nesektaške vlasti” u skladu s Rezolucijom 2254 Savjeta bezbjednosti UN.
Ta rezolucija, usvojena 2015. godine, poziva na proces koji predvodi Sirija pod okriljem UN, koji u roku od šest mjeseci treba da uspostavi nesektašku vlast i napravi raspored za proces izrade novog ustava. Takođe poziva na slobodne i fer izbore.
Jedan diplomata u Damasku je rekao da je HTS jedina frakcija koja se sastaje sa stranim misijama. “Zabrinuti smo – gdje su svi lideri političke opozicije?” rekao je diplomata. “Bio bi važan signal da su ovdje, a nisu ovdje.”
Drugi diplomata je rekao da je HTS poslao dobre poruke javnosti, ali da zabrinjava stepen inkluzivnosti pokazan posljednjih dana. Prema ocjeni Rojtersa, ustavna reforma, naročito, mora biti inkluzivan proces i predstavljaće veliki test.
Taj diplomata je naveo prisustvo mnogih drugih frakcija koje još nisu razoružane ili demobilisane kao potencijalno destabilizujući faktor ako inkluzivan proces ne bude sproveden.
Džošua Landis, stručnjak za Siriju i direktor Centra za studije Bliskog istoka na Univerzitetu u Oklahomi, rekao je da Šara “mora brzo da uspostavi autoritet kako bi spriječio haos”.
“Međutim, on takođe mora da poveća administrativne kapacitete uključivanjem tehnokrata i predstavnika raznolikih zajednica”, dodao je.
