Decembarske izbore u Srbiji obilježili su nepravedni uslovi, proceduralne neregularnosti i učestali navodi o organizovanju i prevoženju birača radi podrške vladajućoj stranci na lokalnim izborima, ocijenio je u izvještaju o izborima u Srbiji šef posmatračke misije Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope (PSSE) Stefan Šenah.
U nacrtu izvještaja, o kojem će se raspravljati na sjednici PSSE u ponedjeljak u Strazburu, sa zabrinutošću se konstatuje da se brojne nepravilnosti i nedostaci ponavljajuju i predstavljaju duboko ukorijenjena pitanja koja bi vlasti u Srbiji trebalo da reše što je prije moguće.
Vlasti u Srbiji se pozivaju da smislenim i kredibilnim izmjenama izbornih zakona spriječe organizovane migracije birača i da obezbijede da nezavisne i nadzorne institucije, posebno Regulatorno tijelo za elektronske medije i Agencija za sprečavanje korupcije, igraju proaktivnu ulogu u obezbjeđivanju fer izbornih uslova.
Kao izvjestilac PSSE Šenah navodi da su prevremene parlamentarne izbore u Srbiji karakterisali nepravedni uslovi, proceduralne nepravilnosti i česti navodi o organizovanju i prevozu birača radi podrške vladajućoj stranci na lokalnim izborima, iako su ponudili biračima izbor između političkih alternativa, a slobode izražavanja i okupljanja generalno su poštovane.
Kao prvi od zaključaka međunarodne posmatračke misije navodi se da je na vanrednim parlamentarnim izborima, iako su tehnički dobro vođeni, nudeći biračima izbor političkih alternativa, dominiralo odlučno učešće predsjednika države, što je zajedno sa sistemskim prednostima vladajuće stranke stvorilo nepravedne uslove.
Ocijenjeno je da je izborni dan protekao glatko, ali su ga obilježili brojni proceduralni nedostaci, uključujući nedosljednu primjenu zaštitnih mjera tokom glasanja i prebrojavanja glasova, česte slučajeve prenatrpanosti, kršenja tajnosti glasanja i brojne slučajeve grupnog glasanja.
Zaključeno je i da je učestalost održavanja vanrednih izbora u Srbiji dodatno narušila povjerenje javnosti u funkcionisanje demokratskih institucija i, zajedno sa nedostatkom političke volje, ostavila je nedovršenim reforme koje su potrebne.
Ocijenjeno je da su osnovne slobode generalno poštovane u kampanji, ali da je kampanja bila narušena oštrom retorikom, pristrasnošću u medijima, pritiscima na zaposlene u javnom sektoru i zloupotrebom javnih resursa.
Mediji su pokrivali sve izborne takmičare, ali većini nacionalnih emitera nedostajalo je istinsko analitičko izvještavanje, što je umanjilo mogućnost birača da budu informisani o izboru, dodaje se.
Međunarodni posmatrači zaključili su i da je nedovoljna zastupljenost žena u kampanji ukazala na potrebu za većom posvećenošću kako bi se osiguralo adekvatno učešće u političkom životu.
Ocijenjeno je da su poboljšane komunikacija i transparentnost rada Republičke izborne komisije, što je dovelo do povećanog povjerenja u njen rad, ali da su nadzorna tijela za kampanju i elektronski mediji ostali uglavnom neefikasni u odvraćanju od kršenja pravila tokom izbornog perioda.
Na osnovu svojih nalaza, delegacija PSSE sa zabrinutošću konstatuje da se brojne nepravilnosti i nedostaci ponavljajuju i predstavljaju duboko ukorijenjena pitanja koja bi vlasti u zemlji trebalo da reše što je prije moguće.
Delegacija takođe smatra da je za žaljenje i neprikladno što su šef delegacije PSSE i još jedan posmatrač iz Međunarodne izborne posmatračke misije (IEOM) bili na meti visokih zvaničnika, kao i provladinih medija, i optuženi za „destabilizaciju zemlje“ zbog procjene izbora nakon objavljivanja nalaza IEOM.
U izvještaju objavljenom na sajtu PSSE, takođe se naglašava da preovlađujuća „kultura prijevremenih izbora“ i instrumentalizacija izbornih ciklusa onemogućavaju demokratske institucije zemlje da pravilno funkcionišu i da se pravilno ostvare. Podsjeća se da su decembarski izbori bili treći parlamentarni izbori u Srbiji za četiri godine i da su svi osim jednih parlamentarnih izbora u Srbiji od 2000. bili vanredni izbori što, dodaje se, dodatno negativno utiče na funkcionisanje demokratskih institucija i nezavisnih državnih institucija.
Tako česti izbori takođe ometaju efikasno autonomno funkcionisanje parlamenta: prerano okončanje poslaničkih mandata ne dozvoljava parlamentu da pripremi temeljne i inkluzivne zakone. To je zaglavilo zemlju u periodu polustalne kampanje i ometa punu primjenu zakona i kontrolu izvršne vlasti, koji su ključni u parlamentarnoj demokratiji. To podriva povjerenje javnosti u demokratske institucije i izborne procese, čime se njeguje demokratsko nazadovanje, ocjenjuje se u izvještaju.
Kao sistemske uslove koji se ponavljaju i utiču na nepravedene izborne uslove u izvještaju se izdvajaju „zabrinjavajuća uloga“ predsjednika države, finansiranje izborne kampanje i medijska situacija u Srbiji.
Zabrinjavala je odlučujuća uloga predsjednika, koji nije bio kandidat, u svim izbornim procesima, na svim nivoima, iako po ustavu Srbije kao parlamentarne demokratije predsjednik treba da bude neutralna ličnost koja će „izražavati državno jedinstvo Republike Srbije“.
Upotreba imena i simboličke vrijednosti ličnosti predsjednika ličnosti u kampanji, njegovo ogromno prisustvo u medijima sa pohvalnim ili povoljnim izvještavanjem i neograničenom podrškom jasno su obezbijedili njegovoj stranci neopravdanu prednost, zaključili su posmatrači.
Kada je riječ o finasiranju kampanje, ocijenjeno je da su potrebne suštinske promjene i poboljšanja okvira za finansiranje kampanje, uključujući uvođenje jasnih propisa o onlajn kampanji, ograničenja troškova kampanje i regulative trećih strana u izbornoj kampanji, u skladu sa preporukama Venecijanske komisije i ODIHR-a.
Pristrasno izvještavanje medija i ukupna medijska situacija u Srbiji, ozbiljno su otežali mogućnost svih političkih partija da prenesu svoje poruke ne samo tokom kampanje, već i između izbora, zaključeno je.
U nacrtu izvještaja navodi se zakođe da su delegacija PSSE (i predizborna delegacija) informisane o kredibilnim navodima o manipulaciji glasanjem, uključujući migraciju birača (posebno državljana Republike Srpske, BiH koji imaju srpsko državljanstvo) i fantomske glasače, što je izazvalo postizborne proteste.
Takve sumnje i navodne nepravilnosti moraju se ozbiljno razmotriti, istražiti na transparentan i inkluzivan način i ispraviti. Ovi navodi, koji su se prije svega ticali lokalnih izbora, takođe su jasno uticali na sveukupno povjerenje u izborne procese, uključujući i na parlamentarnom nivou, navodi se u izvještaju.
Delegacija stoga podstiče srpske vlasti da pokažu snažnu i istinsku političku volju za rješavanje ključnih problematičnih aspekata izbornog procesa i pravilnu implementaciju postojećeg zakonodavstva.
Od vlasti Srbije se očekuje i da implementiraju preporuke za dalje unapređenje pravnog okvira koji regulišu izbore koje su izdali Venecijanska komisija i ODIHR u svom zajedničkom mišljenju iz decembra 2022. godine, posebno sprovođenjem potpune revizije Jedinstvenog biračkog spiska, u skladu sa dugogodišnjim prepoorukama ODIHR-a i Venecijanske komisije.
Takođe, pozivaju se da naprave smislene i kredibilne izmjene izbornih zakona kako bi se spriječile organizovane migracije birača i da obezbijede da nezavisne i nadzorne institucije zemlje, posebno Regulatorno tijelo za elektronske medije i Agencija za sprečavanje korupcije, igraju proaktivnu ulogu u obezbjeđivanju fer izbornih uslova.
Kao pozitivno u izvještaju se konstatuje poboljšanje u radu i transparentnosti Republičke izborne komisije kao glavne institucije odgovorne za dobro sprovođenje i validaciju izbora koja ima ključnu ulogu u vraćanju povjerenja javnosti u izborne procese uz preporuku da se podstakne razvoj obavezna obuke za izbornu administraciju i promoviše smislena kampanja za edukaciju birača.
Dodaje se da Delegacija u potpunosti podržava predstojeću posjetu Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti Srbiji, kako bi se pozabavili izbornim pitanjima koja se odnose na lokalne izbore i izborno okruženje za lokalne izbore, kao i navodima o prevarama i kako bi se sa vlastima razgovaralo o načinima da se unaprijedi zakonodavstvo i praksa u tom pogledu, posebno uoči novih lokalnih izbora planiranih 2024. godine u Srbiji.
Delegacija takođe podstiče srpske vlasti da organizuju postizborni seminar sa međunarodnim posmatračima, kako bi se razgovaralo o pitanjima koja izazivaju zabrinutost i načinima za unapređenje pravnog okvira i prakse, u skladu sa obavezama Srbije kao države članice Savjeta Evrope, u bliskoj saradnji sa tom organizacijom, uključujući Venecijansku komisiju i Grupu država protiv korupcije (GRECO).
PSSE je spremna da radi sa srpskim vlastima na rješavanju istaknutih pitanja, a taj posao treba da se obavlja u okviru skupštinske procedure praćenja i u bliskoj saradnji sa Venecijanskom komisijom, zaključuje se na kraju izvještaja posmatrača PSSE.
